Akut Sistit: Nedir? Neden Olur? Kronik Sistit

Akut Sistit

Akut sistit, mesanenin ani olarak iltihaplanmasıyla ortaya çıkan bir alt üriner sistem enfeksiyonudur. Kadınlarda üretranın anatomik yapısı nedeniyle daha sık görülür. Çoğu vaka, bakteriyel enfeksiyon kaynaklıdır, ancak bazen viral, fungal veya kimyasal irritanlar da sorumlu olabilir.

Akut sistitin önemini artıran birkaç nokta:

• Mesanede kısa sürede ciddi inflamasyona neden olabilir.
• Tedavi edilmezse enfeksiyonun böbreklere yayılma riski vardır (pyelonefrit).
• Rekürren enfeksiyonlar yaşam kalitesini olumsuz etkileyebilir.

Epidemiyoloji:

• Kadınlarda prevalans: Üreme çağındaki kadınların %50’si yaşamlarının bir döneminde akut sistit geçirir.
• Erkeklerde prevalans: Nadirdir ve genellikle obstrüktif nedenlerle ilişkilidir (örneğin, prostat büyümesi).

Patofizyoloji:

• Mesanenin normal savunma mekanizmaları (örneğin, idrar akışı, mukozal bağışıklık yanıtı), bakterilerin kolonizasyonunu ve çoğalmasını genellikle önler. Ancak, bu mekanizmalar zayıfladığında bakteriler mesane duvarına yapışarak inflamasyonu başlatır.

Akut Sistit Nedir?

Akut sistit, genellikle mesane mukozasında inflamasyon ile karakterize olan bir durumdur. Akut sistit, üriner sistemdeki aşağıdaki süreçlerle tanımlanır:

1. Bakteriyel invazyon:

   • Çoğunlukla üretradan mesaneye bakterilerin ulaşmasıyla başlar.
   • E. coli, fimbria adı verilen protein yapılarla mesane epitel hücrelerine tutunarak enfeksiyona neden olur.

2. Enflamatuvar yanıt:

   • Mesane mukozası, bakteriyel antijenlere karşı sitokin salınımını artırır. Bu durum lökosit infiltrasyonunu tetikleyerek inflamasyonu başlatır.

3. Hastalığın ilerleyişi:

   • Eğer enfeksiyon tedavi edilmezse, bakteriler üreter yoluyla yukarı ilerleyerek böbreklere ulaşabilir.

Akut Sistit Neden Olur?

Akut sistit gelişiminde rol oynayan nedenler:

a. Primer Enfeksiyöz Etkenler

• Escherichia coli: %80-85 oranında etkilidir.
• Klebsiella pneumoniae, Proteus mirabilis, ve Enterococcus faecalis: Daha az sıklıkla görülen etkenlerdir.
• Nadiren: Staphylococcus saprophyticus özellikle genç kadınlarda görülebilir.

b. Risk Faktörleri

1. Cinsel Aktivite: Mesaneye bakterilerin taşınmasını kolaylaştırır.
2. Kadın Anatomisi: Kadınlarda kısa üretra ve anüse yakınlık bakteriyel geçişi artırır.
3. İdrar Akışı Engeli:
   • Prostat büyümesi
   • Mesane taşı
4. Hormon Düzeyleri: Menopoz sonrası azalan östrojen seviyesi mesane mukozasının direncini düşürür.
5. Bağışıklık Sistemi Sorunları: Diyabet veya immün yetmezlik enfeksiyon riskini artırır.

c. Non-enfeksiyöz Nedenler

• Kimyasal irritanlar (örneğin, mesane içinde uzun süre kalan kateterler).
• Radyasyon tedavisi sonrası gelişen inflamasyon (radyasyon sistiti).

Akut Sistit Belirtileri

Akut sistitin belirtileri ani başlar ve tipiktir:

1. Disüri:

   • İdrar yaparken yanma veya ağrı hissi. Bu, mesane mukozasının inflamasyonunun bir sonucudur.
   • Genellikle suprapubik bölgede rahatsızlık eşlik eder.

2. Pollaküri:

   • Artan idrara çıkma sıklığı. Mesanenin inflamasyonuna bağlı olarak kapasitesinin azalması nedeniyle sık sık idrara çıkma ihtiyacı doğar.

3. Urgency:

   • Ani ve güçlü bir şekilde idrar yapma ihtiyacı.
   • Hasta genellikle idrarı tutmakta zorlanır.

4. Hematüri:

   • Mikroskopik veya makroskopik kanama. Bu, mesane mukozasında erozyonların göstergesidir.

5. Suprapubik Ağrı:

   • Mesanenin üzerine baskı hissi veya ağrı.

6. Kötü Kokulu İdrar:

   • Genellikle enfeksiyonun bir işaretidir ve bakteriyel üremeye bağlıdır.

Klinik Örnek: Olgu 1: 28 yaşında, cinsel olarak aktif bir kadın, sık idrara çıkma, yanma hissi ve idrarda bulanıklık şikayetiyle başvurdu. İdrar kültürü sonucu: E. coli (>100,000 CFU/ml).

Akut Sistit Tanısı Nasıl Konur?

Akut sistit tanısı, klinik bulguların değerlendirilmesi ve laboratuvar testleriyle konur. Tanı süreci şu adımlardan oluşur:

Hasta Hikayesi ve Klinik Değerlendirme

• Şikayetler: Hasta genellikle sık idrara çıkma (pollaküri), idrar yaparken yanma (disüri), ani idrara sıkışma (urgency), ve suprapubik ağrı gibi belirtilerle başvurur.
• Önemli Sorular:
  • Belirtilerin süresi ve şiddeti.
  • Daha önce benzer enfeksiyonların varlığı.
  • Cinsel aktivite öyküsü.
  • Gebelik durumu (gebelikte tedavi farklılık gösterebilir).
  • Diyabet veya immün yetmezlik gibi altta yatan hastalıklar.
• Fizik Muayene: Genelde akut sistitte fiziki bulgular sınırlıdır, ancak suprapubik hassasiyet görülebilir. Ateşin varlığı genellikle üst üriner enfeksiyonu düşündürür (örneğin, pyelonefrit).

Laboratuvar Testleri

a. İdrar Analizi

• İlk adım, idrarın rutin analizi ve mikroskobik incelemesidir.
  • Lökosit Esteraz: Enfeksiyon varlığında pozitif.
  • Nitrit Testi: Gram-negatif bakteriler (özellikle E. coli) tarafından üretilen nitritin varlığını gösterir.
  • Hematüri: Mikroskopik veya makroskopik düzeyde kan görülebilir.
  • Proteinüri: Hafif düzeyde olabilir, ancak belirgin proteinüri başka nedenleri düşündürür.
  • pH: Bakteriyel enfeksiyonlarda idrarın pH seviyesi genellikle artar (alkalileşir).

b. İdrar Kültürü

• Altın Standart Test: Akut sistit tanısını doğrulamak ve enfeksiyona neden olan mikroorganizmayı belirlemek için kullanılır.
  • Kültürde >100,000 CFU/mL bakteri varlığı enfeksiyonu doğrular.
  • Antibiyotik duyarlılık testi, uygun tedavi seçimi için önemlidir.
• Ne zaman yapılmalı?:
  • Rekürren enfeksiyonlarda.
  • Gebelerde.
  • İmmün yetmezliği olan hastalarda.

Görüntüleme Yöntemleri

• Akut sistit genellikle görüntüleme gerektirmez. Ancak komplike durumlarda veya tedaviye yanıt alınamazsa kullanılır:
  • Ultrasonografi (USG): Mesane veya üst üriner sistemde obstrüksiyon veya taş varlığını değerlendirmek için.
  • BT Ürografi: Pyelonefrit veya komplike enfeksiyon şüphesinde tercih edilir.
  • Sistoskopi: Nadir durumlarda, tekrarlayan enfeksiyonların nedenini araştırmak için yapılır.

Komplike Durumların Değerlendirilmesi

• Eğer aşağıdaki durumlar varsa ileri inceleme gerekebilir:
  • Tedaviye rağmen 48-72 saat içinde semptomlarda düzelme olmaması.
  • Hematüri.
  • Üst üriner enfeksiyon şüphesi (örneğin, ateş ve bel ağrısı).
  • Anatomik veya fonksiyonel bozukluklar (örneğin, mesane çıkışında tıkanıklık).

Tanı Sürecini Destekleyen "Örnek"

Olgu: 30 yaşında kadın hasta; sık idrara çıkma, yanma ve kötü kokulu idrar şikayetiyle başvurdu.

• İdrar analizi: Lökosit esteraz pozitif, nitrit pozitif, pH 7.5.
• İdrar kültürü: E. coli (10⁵ CFU/mL).
• Sonuç: Akut sistit tanısı kondu, uygun antibiyotik tedavisi başlatıldı.

Bu yöntemler, akut sistit tanısını doğru bir şekilde koymak ve etkin tedaviye yönlendirmek için kullanılır.

Akut Sistit Tedavisi

Tedavideki temel hedef enfeksiyonu hızla ortadan kaldırmak ve komplikasyonları önlemektir.

a. Farmakolojik Tedavi

1. Antibiyotikler:

   • İlk Seçim:
     • Nitrofurantoin: 100 mg, günde iki kez, 5-7 gün.
     • Fosfomisin trometamol: Tek doz (3 gram).
   • Alternatifler:
     • Trimethoprim-Sulfamethoxazole: 3 gün.
     • Amoksisilin-klavulanat: 5-7 gün.

2. Analjezikler:

   • İdrar yollarındaki ağrıyı hafifletmek için fenazopiridin.
   • Kullanımı kısa süreli olmalıdır, çünkü uzun kullanım yan etkilere neden olabilir.

b. Non-Farmakolojik Tedavi

1. Bol Sıvı Alımı:

   • Günlük 2-3 litre su tüketimi önerilir. Bu, bakterilerin mesaneden temizlenmesine yardımcı olur.

2. Probiyotik Kullanımı:

   • Özellikle sık tekrar eden enfeksiyonları önlemede etkili olabilir.
   • Önerilen: Lactobacillus içeren probiyotikler.

3. Hijyen Önlemleri:

   • Tuvalet sonrası temizleme yönünün doğru olması (önden arkaya doğru).
   • Cinsel ilişki sonrası mesanenin boşaltılması.

c. Komplikasyon Tedavisi

• Eğer enfeksiyon pyelonefrite ilerlerse intravenöz antibiyotik tedavisi gereklidir (örneğin, ceftriaxone).

Özet "Örnek" Olgu:

• Hasta: 35 yaşında kadın, akut başlayan pollaküri, disüri ve suprapubik ağrı şikayeti.
• Tanı: İdrar analizi ve kültürü ile akut sistit tanısı.
• Tedavi: Fosfomisin tek doz reçete edildi ve bol sıvı tüketimi önerildi.
• Sonuç: 3 gün içinde belirtilerde tamamen iyileşme sağlandı.

Kronik Sistit

Kronik sistit, mesanenin uzun süreli veya tekrarlayan iltihaplanması ile karakterize bir durumdur. Bu durum enfeksiyöz (bakteriyel kaynaklı) veya enfeksiyon dışı nedenlerle gelişebilir. Kronik sistit, genellikle akut sistit ataklarının sık tekrar etmesiyle veya mesane mukozasının sürekli tahrişi ile ortaya çıkar. Tedavisi zordur ve hastalarda yaşam kalitesini olumsuz etkileyen semptomlara yol açar.

Kronik Sistit ve Akut Sistit Arasındaki Farklar

Kronik sistit ve akut sistit, mesanenin iltihaplanmasıyla karakterize edilen iki farklı klinik durumu ifade eder. Her iki hastalık da üriner sistem enfeksiyonları kategorisine girse de, semptomların süresi, şiddeti, altta yatan nedenler ve tedavi yaklaşımları açısından belirgin farklılıklar gösterir.

1. Tanım

• Akut Sistit:

  • Ani başlangıçlıdır ve kısa sürelidir.
  • Genellikle bakteriyel bir enfeksiyon sonucunda ortaya çıkar.
  • Semptomlar aniden başlar ve uygun tedaviyle hızla düzelir (genellikle 3-7 gün).

• Kronik Sistit:

  • Tekrarlayıcı veya kalıcı mesane iltihabıdır.
  • Enfeksiyona bağlı olabileceği gibi, enfeksiyon dışı nedenlerden (örneğin, interstisyel sistit, radyasyon sistiti) de kaynaklanabilir.
  • Belirtiler haftalar, aylar veya yıllar boyunca devam edebilir.

2. Nedenleri

• Akut Sistit Nedenleri:

  • Escherichia coli (%80-85) gibi gram-negatif bakteriler.
  • Risk faktörleri: Kadınlarda kısa üretra, cinsel ilişki, gebelik, diyabet, yetersiz hijyen.

• Kronik Sistit Nedenleri:

  • Tekrarlayan Enfeksiyonlar: Yetersiz tedavi veya bakterilerin mesanede kalıcı hale gelmesi.
  • İnterstisyel Sistit: Mesane mukozasında kronik inflamasyon, ancak enfeksiyon kanıtı yoktur.
  • Anatomik Bozukluklar: Mesane divertikülü, taşlar veya mesane boynu tıkanıklığı.
  • Radyasyon veya Kimyasal İrritasyon: Radyoterapi veya kimyasallara maruz kalma.
  • Bağışıklık Sorunları: İmmün yetmezlik veya diyabet.

3. Belirtiler

• Akut Sistit Belirtileri:

  • Sık idrara çıkma (pollaküri).
  • İdrar yaparken yanma (disüri).
  • Acil idrar ihtiyacı (urgency).
  • Suprapubik ağrı.
  • Makroskopik hematüri (idrarda kan).

• Kronik Sistit Belirtileri:

  • Daha hafif, ancak uzun süreli semptomlar.
  • Sürekli mesane rahatsızlığı veya ağrısı.
  • Sık idrara çıkma, özellikle gece (nokturni).
  • Tekrarlayan enfeksiyon atakları ile birlikte akut sistit semptomları.
  • İdrar kültüründe enfeksiyon olmayabilir (enfeksiyon dışı nedenlerde).

4. Tanı

• Akut Sistit:

  • İdrar analizi: Lökosit esteraz, nitrit testi genellikle pozitiftir.
  • İdrar kültürü: Enfeksiyonu doğrular ve antibiyotik duyarlılığı sağlar.

• Kronik Sistit:

  • Tekrarlayan idrar kültürleri: Bazen enfeksiyon etkeni saptanmayabilir.
  • Sistoskopi: Mesane duvarında kalıcı inflamasyon veya yapısal bozuklukları gösterebilir.
  • Biyopsi: İnterstisyel sistit veya malignite şüphesinde yapılabilir.
  • Görüntüleme: Ultrasonografi veya BT, anatomik bozuklukları tespit edebilir.

5. Tedavi

• Akut Sistit Tedavisi:

  • Kısa süreli antibiyotik tedavisi (örneğin, nitrofurantoin, fosfomisin).
  • Bol sıvı tüketimi ve hijyen önerileri.

• Kronik Sistit Tedavisi:

  • Altta yatan nedenin tedavisi (örneğin, mesane taşı varsa cerrahi).
  • Rekürren enfeksiyonlarda uzun süreli düşük doz antibiyotik tedavisi.
  • İnterstisyel sistitte semptomatik tedavi:
    • Amitriptilin (ağrı kontrolü).
    • Mesane instillasyonları (örneğin, hyaluronik asit, lidokain).
  • Radyasyon veya kimyasal irritan kaynaklı sistitte antiinflamatuar ilaçlar.

6. Prognoz

• Akut Sistit:

  • Genellikle tedaviyle tamamen iyileşir ve komplikasyonlar nadirdir.

• Kronik Sistit:

  • Tedavi zor olabilir; semptomlar dalgalanarak devam edebilir.
  • İnterstisyel sistit gibi durumlar, uzun süreli takip ve semptom yönetimi gerektirir.

Özet

Bu farklar, hastaların doğru teşhis ve tedavi almasını sağlamak için klinik yönetimde kritik öneme sahiptir.